Het natuurgebied Eckeltse Bergen ligt op een heuvelachtig terrein dat onder invloed van de meanderende maas zijn vorm heeft gekregen. De hoofdingrediënten van het gebied zijn: stuifzand begroeid met struiken en naaldbomen en droge heidevelden waar de levendbarende hagedis broedt en verblijft. Als onderdeel van Nationaal Park Maasduinen is er een stukje Maasterrasenlandschap beschermd, zodat het de invloeden van de menselijke activiteiten overleefd.
Het natuurgebied Eckeltse Bergen ligt op de glooiende rivierduinen, die door de jaren heen gevormd zijn door de wind en de Maas. In droge tijden kwam de Maas droog te liggen. Het aangevoerde zand werd door de wind opgeblazen tot stuifduinen.
In de Middeleeuwen waren de rivieroevers de plekken waar nederzettingen ontstonden. De mens begon met het intensief ontginnen van heidevelden en het kappen en branden van bossen. De heidevelden werden gebruikt om schapen te laten grazen. ’s Avonds produceerden ze mest voor de akkers in de zogenaamde poststallen. Het intensief ontginnen van de heide leidde tot stuifzandvlaktes. De stuifzandvlaktes werden later vastgelegd door het aanplanten van naaldbomen.
Ook de turfindustrie heeft zijn sporen nagelaten in de omgeving van het natuurgebied Eckeltse Bergen. Er is namelijk aan noordoostzijde van het terrein een vlak gebied waar turf werd gestoken op een hoogveengebied.
Ondanks de vele activiteiten van de mens in de omgeving, is het natuurgebied Eckeltse Bergen aan ingrijpen van de mens ontsnapt. Het reservaat zal hier ook in de toekomst vrij van zijn want het is nu als onderdeel van het Nationaal Park Maasduinen een beschermd natuurgebied. Op deze manier kan de natuur zich verder herstellen en een belangrijke schakel worden in de overgang van heide naar bos.
Daarnaast wordt de heide een handje geholpen door de beheerder Stichting Het Limburg Landschap door te plaggen en te maaien. Als dit niet zou gebeuren dan zou de heide verdrongen worden door planten als het pijpenstrootje en door boomstruiken.