Dit waterrijke natuurgebied was eind negentiende eeuw een toevluchtsoord voor veel kunstenaars die de stad ontvluchtten. Nog steeds kunt u hier veel schilders vinden die dit oogstrelende landschap willen vastleggen. De Nieuwkoopse Plassen bestaan voor ongeveer de helft uit water. De plassen zijn vanaf de zestiende eeuw ontstaan door vervening. Het water is grotendeels toegankelijk voor kano en roeiboot. Er zijn verschillende aanlegplaatsen.
De Nieuwkoopse Plassen bestaan voor de helft uit legakkers met rietland, moerasbos, veenweide en schraal hooiland dat in het voorjaar wordt gekleurd door grote ratelaar, echte koekoeksbloem, veenpluis en de zeldzame blauwe knoop. In de moerasbossen broeden blauwe reiger en aalscholver. In de weilanden zitten weidevogels als grutto, tureluur en kievit. Snor, sprinkhaanzanger, rietgors en kleine karekiet broeden in het riet. Het riet wordt regelmatig geoogst door rietsnijders om het gebied open te houden. Nieuwkoops riet is van goede kwaliteit en wordt daarom veel gebruikt als dakbedekking. De hooilanden maait Natuurmonumenten eens per jaar. De veenweiden worden begraasd. Gebeurt dit niet, dan zouden hooiland en veenweide binnen enkele jaren verruigen. Daarmee zouden rietorchis, moeraslathyrus en kievitsbloem, plantensoorten die voorkomen in hooi- en weiland, verdwijnen.
De Nieuwkoopse Plassen zijn goed per boot te verkennen. Het grootste deel van het water is opengesteld voor kano’s en roeiboten. Slechts een kwart is afgesloten voor publiek, omdat het een rustgebied vormt voor dieren. Voor kano en roeiboot zijn er twee vaarroutes. De rode route gaat langs rietland, bloemrijk hooiland en over plassen die bedekt zijn met gele plomp en waterlelies. De gele route voert door brede vaarten. Als u de plassen per boot aandoet, zijn er een paar dingen waar u op moet letten. Vaar niet over de visnetten die zichtbaar zijn aan de fuikenstokken die boven het water uitsteken. Het riet dient u te vermijden vanwege de vele vogels die er broeden. Voor kano en roeiboot zijn er diverse aanlegplaatsen die zijn aangegeven met borden. Bij de aanlegplaatsen Schepegaten, Brampjesgat en Machinesloot, die ook toegankelijk zijn voor motor- en fluisterboot, zijn informatiepanelen en toiletten aanwezig. Met de motor- en elektroboot kunt u, wanneer u in het bezit bent van een vergunning, op de plassen terecht. Voor elektroboten zijn er speciale vaarroutes. Kano’s, roeiboten, zeilboten en elektroboten zijn te huur bij diverse verhuurpunten.
Met wat geluk kunt u het visdiefje en de zwarte stern over het water zien scheren op zoek naar kleine visjes en grote insecten zoals de waterjuffer. De grote kokmeeuwkolonie, die bestaat uit duizenden vogels, kunt u zien in excursieverband.